مالکیت عمومی بر منابع نفتی و تأثیر آن بر انتخاب الگوی قراردادی در حوزۀ بالادستی صنعت نفت و گاز

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکتری حقوق نفت و گاز دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

مالکیت منابع نفتی همواره یکی از موضوعات چالشی در بُعد ملی و بین­‌المللی  بوده است. در قانون اساسی ایران، پذیرش مالکیت عمومی بر ذخایر نفتی در مفهوم فقهی «اَنفال»، باعث پیدایش این تصور در برخی از مدیران و صاحب­نظران صنعت نفت شده است که جز الگوی قراردادی خدماتی، استفاده از دیگر الگوهای قراردادی نفتی، مغایر با اَنفال بودن مالکیت منابع نفتی است. بررسی دقیق جایگاه مفهوم مالکیت عمومی بر منابع نفتی در کشورهای ونزوئلا، اندونزی، عراق و ایران از یک­سو، و ارزیابی ماهیت هر یک از الگو‌های قراردادی نفتی و پیشینۀ کاربرد آنها در کشورهای پیش­گفته، بیانگر این امر است که برخلاف آنچه در صنعت نفت ایران تصور می‌شود، عمومی بودن مالکیت منابع نفتی محدودیتی در کاربرد روش قراردادی مشارکتی در حوزۀ بالادستی صنعت نفت ایجاد نمی‌کند، بلکه تنها الگوی امتیازی است که با مفهوم مالکیت عمومی بر منابع نفتی در تعارض است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Public Ownership of Oil Resources and its Impact on the Choice of Contractual model in the upstream Sector of Oil and Gas Industry

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Bahmaei 1
  • Mohammad Arian 2
1 Assistant Professor, Faculty of Law, Shahid Beheshti University
2 PH.D. Candidate in oil and Gas Law at Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Ownership of oil resources has always been one of the challenging issues at national and international levels. The acceptance of public ownership of oil reserves in the Constitution of Iran in the jurisprudential sense of “Anfal” has led to the emergence of this notion by some of the oil industry's leaders and experts, that, apart from the service contract model, the use of other contractual oil models is contrary to the public ownership of oil resources. The precise examination of the status of public ownership of oil resources in the countries of Venezuela, Indonesia, Iraq and Iran on the one hand, and the assessment of the nature of each of petroleum contractual models and their application in these countries on the other, shows that contrary to what is perceived in Iran's oil industry, public ownership of oil resources does not constrain the use of participation method in the upstream sector of oil industry, but that the concession model is the only model contradicting the notion of public ownership of oil resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public Ownership
  • Oil Resources
  • Anfal
  • Petroleum Contracts
) فارسی
الف) کتاب­ها
1. امانی، مسعود (1389). حقوق قراردادهای بین‌المللی نفت، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
2. جائو، زیگو (1396). قراردادهای نفتی بین­‌المللی. ترجمۀ عباس کاظمی نجف­آبادی و ساعد شیرانی، چاپ اول، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش.
3. جاوید، امیر؛ هاشمی، حسین؛ حاجی‌پور، وحید (1392). شطرنج اندیشه‌ها در قراردادهای نفتی: جستاری دربارۀ قراردادهای مشارکت در تولید و بیع متقابل. چاپ اول، تهران، بی­نا.
4. شهید اول (1414 ق). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه‌. جلد 3، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
5. شهید ثانی (1413 ق). مسالک الافهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. جلد 1، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه.
6. مفید، محمّد بن محمد بن نعمان (1413 ق). المقنعه. قم، کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید.
7. شیروی، عبدالحسین (1393). حقوق نفت و گاز. چاپ اول، تهران، نشر میزان.
8. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1420 ق). العروه الوثقی مع تعلیقات عده من الفقهاء العظام. جلد 4، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
9. کاظمی نجف­آبادی، عباس (1395). آشنایی با قراردادهای نفتی. چاپ دوم، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش.
10. فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف مطهر الحلی (1387 ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. جلد 2، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان.
11. محبی، محسن (1386). مباحثی از حقوق نفت و گاز در پرتو رویۀ داوری بین­‌المللی: سلب مالکیت و غرامت در قراردادهای نفتی. چاپ اول، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش.
12. منتظری، حسینعلی (1415 ق). دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه. الجزء الرابع، قم، دار الفکر.
13. ..................... (1363). کتاب الخمس و الاَنفال. قم، انتشارات الاسلامی.
14. میرترابی، سعید (1385). مسائل نفت ایران. چاپ دوم، تهران، نشر قومس.
15. مجموعۀ قوانین و مقررات نفت، گاز و پتروشیمی (1381)، جلد اول، چاپ اول، تهران، ادارۀ کل روابط عمومی شرکت ملی نفت ایران.
ب) مقاله­ها
16. ابراهیمی، سید نصرالله؛ کهن ‌هوش­نژاد، روح الله (1395). «چالش­های قانونی ‌استفاده‌ از ‌قراردادهای ‌مشارکت در‌ تولید ‌در ‌صنعت ‌نفت ‌و‌ گاز ‌ایران». فصلنامۀ‌ راهبرد، سال‌ بیست‌ و ‌پنجم‌، ‌شمارۀ ‌79‌‌، ص 137-156.
17. امین­زاده، الهام؛ آقابابایی دهکردی، پیمان (1393). «بررسی قرارداد مشارکت در تولید و مقایسۀ کارایی آن با بیع متقابل». مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 87، ص 7-30.
18. ایران­پور، فرهاد (1387). «انواع قراردادهای نفتی؛ تحول قراردادهای نفتی از قراردادهای معاوضی به سوی قراردادهای مشارکتی». فصلنامۀ حقوق دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ 38، شمارۀ 2، ص 25-38.
19. ططری، علی (1387). «لغو امتیاز بانک شاهنشاهی». فصلنامۀ پیام بهارستان، دورۀ جدید، سال اول، شمارۀ 1-2، ص 329-350.
20. کنعانی، محمد طاهر (1389). «حق بهره‌برداری از معادن»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دورۀ 40، شمارۀ 3، ص 277-296.
21. منتظر، مهدی؛ ابراهیمی، سید نصرالله (1392). «جایگاه قراردادهای بیع متقابل در پروژه‌های بالادستی نفت و گاز ایران و مقایسۀ آن با قراردادهای مشارکت در تولید». مجلۀ حقوقی بین­‌المللی، شمارۀ 49، ص 215-232.
22. موحد، محمدعلی (1376). «قراردادهای نفتی پس از درنگی 20 ساله». مجلۀ اقتصاد انرژی، شمارۀ 2 و3، ص 79-87.
23. نیکبخت، حمیدرضا؛ آرین، محمد (1394). «طراحی الگوهای قراردادی جدید برای توسعۀ میادین هیدروکربوری ایران: بررسی و نقد قانون جدید وزارت نفت». فصلنامۀ تحقیقات حقوقی، دورۀ 18، شمارۀ 3، ص75-120.
2) انگلیسی
24. Abd Ghadas Zuhairah Ariff (2014), “Types and Features of International Petroleum Contracts”, South East Asia Journal of Contemporary Business, Economics and Law, Vol. 4, No. 3, pp. 34-41.
25. Al-Emadi Talal (2010), “Joint Venture Contracts (JVCs) among Current Negotiated Petroleum Contracts: A Literature Review of JVCs Development, Concept and Elements”, Georgetown Journal of International Law, The Summit, Vol. I, pp. 645-667. 
26. Allam S. (1963), “State Control over Concession Companies”, A Paper Presented in Fourth Arab Petroleum Congress, Beirut. 
27. Bee Ooi Jin (1982), The Petroleum Resources of Indonesia, Oxford University Press.
28. Bindemann Kirsten (1999), Production-Sharing Agreements: An Economic Analysis, Oxford Institute for Energy Studies.
29. Blinn K. W., C. Duval, H. L. Leuch & A. Pertuzio (1986), International Petroleum Exploration and Exploitation Agreements:    Legal, Economic and Policy Aspects, Borrows Publications.
30. Bouve Celement L. (1930), “Private Ownership of Airspace”, Air Law Review, Vol. 1, pp. 232-376.
31. Bradbrook A. J. (1987), “Ownership of Geothermal Resources”, AMPLA (Empowering Resources and Energy Lawyers) Yearbook, pp. 353-380.
32. Campbell Nicholas J. (1956-57), “Principles of Mineral Ownership in the Civil Law and Common Law Systems”, Tulane Law Review, Vol. 31, pp. 303-312.
33. Carbbe Philippe J. (1985), “Turgot's Brief on Mines and Quarries: An Early Economic Analysis of Mineral Land Tenure”, Natural Resources Journal, Vol. 25, No. 2, pp. 267-273.
34. Coronil Fernando (1997), The Magical State: Nature, Money, and Modernity in Venezuela, University of Chicago Press.
35. Demir Idris (2017), “Oil and Gas Contracts and Islamic Principles”, Advances in Social Science Research Journal, Vol. 4, No. 10, pp. 1-16.
36. Eljuri Elisabeth and Victorino J. Tejera Perez (2008), “21st –Century Transformation of the Venezuelan Oil Industry”, Journal of Energy and Natural Resources Law, Vol. 26, No. 4, pp. 475-498.
37. El-Malik Walied (1993), Minerals Investment under the Shari'a Law, Kluwer Law International.
38. El-Malik Walied (1996), State Ownership of Minerals Under Islamic Law, Journal of Energy and Natural Resources Law, Vol. 14, No. 3, pp. 310-324.
39. Ely Northcutt and Robert F. Pietrowski Jr. (1976), “Changing Concepts in the World's Mineral and Petroleum Development Laws”, Brigham Young University Law Review, Vol. 1976, No. 1, pp. 9-35.
40. Fabrikant Robert (1973), Oil Discovery and Technical Change in Southeast Asia: Legal Aspects of Production Sharing Contracts in the Indonesian Petroleum Industry, Institute of Southeast Asian.
41. Falola Toyin and Ann Genova (2005), The Politics of the Global Oil Industry: An Introduction, Greenwood Publishing Group.
42. Garner Bryan A. (editor in chief) (2004), Black's Law Dictionary, 8th ed., Thomson West Publishing Co.
43. Gonzalez Jose Juan (2014), Civil Law Treatment of the Subsurface in Latin American Countries, in Donald N. Zillman, & others (ed.), The Law of Energy Underground: Understanding New Developments in Subsurface Production, Transmission, and Storage, Oxford University Press.
44. Grisanti Luis Xavier (1987), “Control over Natural Resources and Trade: The Venezuelan Experience”, Maryland Journal of International Law, Vol. 4, No. 1, pp. 76- 82.
45. Hardwicke Robert E. (1935), “The Rule of Capture and Its Implications as Applied to Oil and Gas”, Texas Law Review, Vol. 13, No. 4, pp. 391-422.
46. Hendryx Frank (1959), “A Sovereign Nation's Legal Ability to Make and Abide by a Petroleum Concession Contract”, A Paper Presented to the First Arab Petroleum Congress, Cairo.
47. Hepburn Samantha (2015), Mining and Energy Law, Cambridge University Press.
48. Hossain Kamal (1979), Law and Policy in Petroleum Development: Changing Relations between Transnationals and Governments, Frances Printer (Publishers) Ltd.
49. Johnston Daniel (1994), International Petroleum Fiscal Systems and Production Sharing Contracts, Pennwell Publications.
50. Jumah K. M. A. (2002), “Arab State Contract Disputes: Lessons from the Past”, Arab Law Quarterly, Vol. 17, pp. 215-240.
51. Kramer Bruce M. & Owen L. Anderson (2005), “The Rule of Capture: An Oil and Gas Perspective”, Environmental Law Journal, Vol. 35, No. 4, pp. 899-954.;
52. Kusumaatmadja Mochtar (1974), Mining Law: Report, University of Padjadjaran.
53. Lamarre Colleen E. (2011), “Owning the Center of the Earth: Hydraulic Fracturing and Subsurface Trespass in the Marcellus Shale Region”, Cornell Journal of Law and Public Policy, Vol. 21, No.2, pp. 457-487.
54. Lieuwen Edwin (1954), Petroleum in Venezuela: A History, University of California Press.
55. Lowe John S. (2003), Oil and Gas Law in a Nutshell, 4th Edition, Thomson West Publication.
56. Machmud Tengku Nathan (2000), The Indonesian Production Sharing Contract: An Investor's Perspective, Hague, Kluwer Law International.
57. Mahdi Kamil (2007), “Iraq's Oil Law: Parsing The Fine Print”, World Policy Journal, Vol. 24, No. 2, pp. 11-23.
58. Maniruzzaman A. F. M. (1993), “The New Generation of Energy and Natural Resources Development Agreements: Some Reflections”, Journal of Energy and Natural Resources Law, Vol. 11, No. 4, pp. 207-247.
59. Manzano Osmel and Francisco Monaldi (2010), The Political Economy of Oil Contract Renegotiation in Venezuela, in William Hogan and Federico Sturzenegger (eds.), The Natural Resources Trap: Private Investment Without Public Commitment, Massachusetts Institute of Technology Press.
60. McBeth B. S. (1983), Juan Vicente Gomez and the Oil Companies in Venezuela: 1908-1935, 1st edition, Cambridge University Press,
61. Metz Helen Chapin (1990), Iraq: A Country Study, 4th Edition, Federal Research Division, Library of Congress
62. Mikesell Raymond F. (1971), Foreign Investment in the Petroleum and Mineral Industries: Case Studies of Investor-Host Country Relations, John Hopkins University Press.
63. Mommer Bernard (1998), The New Governance of Venezuelan Oil, Oxford Institute for Energy Studies.
64. Mughraby Muhamad A. (1966), Permanent Sovereignty over Oil Resources: A Study of Middle East Oil Concessions and Legal Change, Beirut, Middle East Research and Publishing Center.
65. Nayeem Mohammad Mohideen et al. (2017), “Ownership of Oil Wealth: A Figh Perspective in the Shade of Maqasid Sharia”, International Business Management Journal, Vol. 11, No. 1, pp. 245-248. 
66. O’Sullivan Meghan (2011), “Iraqi Politics and Implications for Oil and Energy”, Faculty Research Working Paper Series, Harvard Kennedy School, Belfer Center for Science and International Affairs. Available at: file:///C:/Users/m/Downloads/RWP11-031-O'Sullivan.pdf     
67. Omorogbe Yinka and Peter Oniemola (2010), Property Rights in Oil and Gas under Domanial Regimes, in Aileen McHarg (ed.) Property and the Law in Energy and Natural Resources, Oxford University Press.
68. Pascal Larry B. (2009), “Developments in the Venezuelan Hydrocarbon Sector”, Law and Business Review of the Americas, Vol 15, No. 3/4, pp. 531- 547.
69. Pereira Ricardo (2012), The Exploration and Exploitation of Energy Resources in International Law, in Karen Makuch, Ricardo Pereira (ed.) Environmental and Energy Law, John Wiley & Sons.
70. Poley J. P. (2013), EroïcaThe Quest for Oil in Indonesia (1850-1898), Springer Science & Business Media.
71. Ray George W. (1960), “The Law Governing Contracts between States and Foreign Nationals”, An Address before the Southwestern Legal Foundation at the International Comparative Law Center in Dallas, Texas.
72. Ruddy F. S. (1968), “Res Nullius and Occupation in Roman and International Law”, University of Missouri-Kansas City Law Review, Vol. 36, pp. 474-287.
73. Sachse Harry S. (1963), “A Comparison of the Landowner 's Rights to Petroleum in France and Louisiana”, Louisiana Law Review, Vol. 23, No. 4, pp. 722-757.
74. Said N. (1965), “The Legal Nature of a Petroleum Concession Contract as an Administrative Contracts”, a Paper Presented in Fifth Arab Petroleum Congress, Cairo.
75. Saul Samir (2010), SN Repal, CFP and Oil-Paid-in-Francs, in Alain Beltran (ed.), A Comparative History of National Oil Companies, Peter Lang Publishing.
76. Shiravi Abdolhossein and Seyed Nasrollah Ebrahimi (2006), “Exploration and Development of Iran's Oil Fields through Buyback”, Natural Resources Forum, Vol. 30, pp. 199-206.
77. Siksek Simon G. (1960), The Legal Framework for Oil Concessions in the Arab World, Beirut, The Middle East Research and publishing Center.
78. Sprankling G. (2008), “Owning the Center of the Earth”, UCLA Law Review, Vol. 55, pp. 979-1040.
79. Stevens Paul J. (1976), Joint Ventures in Middle East Oil: 1957-1975, Beirut, Middle East Economic Consultants.
80. Stevens Paul (1982), Iraqi Oil Policy: 1961-1976, in Tim Niblock (ed.), Iraq, the Contemporary State, Croom Helm.
81. Summers Walter L. (1938), The Modern Theory and Practical Application of Statutes for the Conservation of Oil and Gas, in Legal History of Conservation of Oil and Gas: A Symposium, Published by Section of Mineral Law of the American Bar Association.
82. Taverne Bernard (1996), Production Sharing Agreements in Principle and in Practice, in Martyn R. David (ed.), Upstream Oil and Gas Agreements: With Precedents, Sweet & Maxwell.
83. Thornton W. W. (1890), “Supreme Court of Pennsylvania: Westmoreland and Cambria Natural Gas Co. V. De Witt Et Al.”, The American Law Register, Vol. 38, No. 2, pp. 93-117.
84. Toriguian Shavarsh (1972), Legal Aspects of oil Concessions in the Middle East, Beirut, Hamaskaine Press.
85. Tute R. C. (1927), The Ottoman Land Laws: With a Commentary on the Ottoman Land Code of 7th Ramadan 1274, Jerusalem, Printed at Greek Convent Press.
86. Vassiliou M. S. (2009-A), Historical Dictionary of the Petroleum Industry, Scarecrow Press Inc.
87. William Sir John & Patrick J. Fitzgerald (1966), Salmond on Jurisprudence, 12th ed., Sweet and Maxwell.
88. Yergin Daniel (1992), The Prize: The Quest for Oil, Money and the Power, Free Press.
89. Zakariya Hasan S. (1976), “New Directions in the Search for and Development of Petroleum Resources in Developing Countries”, Vanderbilt Journal of Transnational Law, Vol. 9, pp. 545-.
90. Zebari Dildar F. (2015), “Fundamental Issues of Early Oil Concession Contracts in Iraq until 1950”, International Journal of Humanities and Management Sciences, Vol. 3, No. 2, pp. 18-83.
91. Zedalis Rex J. (2009), The Legal Dimensions of Oil and Gas in Iraq: Current Reality and Future Prospects, Cambridge University Press.