ابعاد حقوقی تنظیم‌گری مناسب در حکمرانی خوب صنعت نفت ایران

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق خصوصی دانشکدۀ حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق نفت‌وگاز دانشکدۀ حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

کیفیت ادارۀ عمومیِ مبتنی بر کیفیت نهادهاست که تعیین می‌کند فراوانی منابع طبیعی می‌تواند موجب نعمت یا نقمت باشد. به­منظور جلوگیری از تأثیر فراوانی منابع طبیعی بر کیفیت پایین نهادی کشورها، می­توان از نظریۀ حکمرانی خوب استفاده کرد. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی در دو بخش سامان یافته است. بخش نخست، به چگونگی کاربرد این نظریه در بخش نفت پرداخته است تا مشخص ‌شود لازمۀ حکمرانی خوب، اعمال سیاست تنظیم‌گری خوب برای تحقق سیاست‌گذاری‌های عمومیِ اتخاذشده است. ازاین­رو، ضمن تبیین مفهوم تنظیم‌گری خوب، به جایگاه آن در کنار سیاست‌گذاری‌ عمومی به‌عنوان کارکردهای حکمرانی خوب بخش نفت پرداخته می‌شود. مسیر تنظیم‌گری خوب این بخش نیز از استقرار دولت تنظیم‌گر آغاز می‌گردد و با کمک نهادهای تنظیم‌گر بخشی، به حکمرانی تنظیم‌گرانه تکامل می‌یابد. در بخش دوم، جایگاه تنظیم‌گری خوب در حکمرانی خوب بخش نفت ایران بررسی می‌شود؛ سپس ابعاد و موانع حقوقی اجرایی شدن تنظیم‌گری خوب بخش نفت ایران تبیین می‌گردد. به‌عنوان یک توصیۀ سیاستی، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد با یک تغییر پارادایم (الگوواره) و فاصله گرفتن از الگوی پیشینِ تنظیم‌گری حاکمیتیِ صِرف، تنظیم‌گری خوب بخش نفت ایران از تنظیم‌گری مشارکتی (افزودن الگوی نوعیِ خودتنظیم‌گری به تنظیم‌گری حاکمیتی) به‌دست می‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

LEGAL ASPECTS OF GOOD REGULATION IN GOOD GOVERNANCE OF IRAN'S OIL SECTOR

نویسندگان [English]

  • Abdolhossein Shiravi 1
  • Farshid Farahnakian 2
1 Prof., Department of Private Law, Faculty of Law, University of Tehran (College of Farabi)
2 Ph.D. Student (in Oil and Gas Law), Faculty of Law, University of Tehran (College of Farabi)
چکیده [English]

The quality of public administration, based on the quality of the institutions, which determines the abundance of natural resources can be a blessing or curse. To avoid the impact of the abundance of natural resources on the low institutional quality of countries, good governance theory can be used.
This paper has been arranged in two sections by a descriptive analytical method. The first part is devoted to how this theory is applied in the oil sector. It is clear that good governance requires good regulation for public policy purposes. Therefore, while explaining the concept of good regulation, its position along with public policy is considered as the functions of good governance of the oil sector. The good regulation of this section also begins with the establishment of a regulator government and with the help of sectoral regulatory bodies, evolving with regulatory governance. In the second part a good regulation will be considered in the good governance of Iran's oil sector. As a policy recommendation, the findings of this research show with a paradigm shift and departing from the previous pattern of statutory regulation, good regulation of Iran's oil sector will be achieved by co-regulation i.e. statutory regulation through the addition of self-regulation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Good Governance of Oil Resources
  • Good Governance
  • Good Regulation of Iran's Oil Sector
  • Good Regulation of the Oil Sector
  • Good Regulation
الف) فارسی
1. آیت‌الله خامنه‌ای (1397). «سخنرانی در حرم مطهر رضوی». قابل ‌دسترس در نشانی:
2. اصغرنیا، مرتضی؛ رستمی، ولی (1397). «درآمدی بر ویژگی‌های مقررات اقتصادی خوب و کارآمد در حقوق رقابت». حقوق اداری، شمارۀ 15، ص 73- 55.
3. امامیان، سید محمدصادق؛ ذوالفقاری، امیراحمد؛ محمدزاده، احسان؛ زمانیان، مرتضی (1397). «نظام ملی تنظیم‌گری: 1. مفهوم تنظیم‌گری و ارتباط آن با نظام حکمرانی». مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، شمارۀ مسلسل 15940، ص 55- 1.
4. امین‌زاده، الهام؛ مقیمی، لیلی (1397). «بررسی تطبیقی میزان اثرگذاری دولت در استقلال نهادهای تنظیم مقررات انرژی در بخش‌های برق، نفت و گاز». نشریۀ مطالعات حقوق انرژی، دورۀ 4، شمارۀ 2، ص 376- 349.
5. ترکان، اکبر؛ ابوطالبی، زینب؛ کریمی زارچی، مجتبی (1390). حاکمیتبر صنعتنفتوگازایران. تهران، پژوهشکدۀ تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام.
6. حلاج، شهرام (1395). «بررسی آیین‌نامۀ تضمین معاملات دولتی و ارائۀ پیشنهادهایی برای بهبود آن». مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، شمارۀ مسلسل 14821، ص 79- 1.
7. خواجوی، علی (1394). «تبیین وظایف و کارکردهای تنظیم‌گری در حوزۀ نفت و گاز و مطالعۀ تجارب کشورهای منتخب». ماهنامۀ اکتشاف و تولید نفت و گاز، شمارۀ 130، ص 29- 21.
8. رابینسون، کُلین؛ مارشال، اِلین (1397). «مقررات‌گذاری در حوزۀ انرژی». ترجمۀ سعید عطار، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، شمارۀ مسلسل 12413، ص 39- 1.
9. رستمی، ولی؛ مقیمی، لیلی (1396). «بررسی چگونگی تشکیل نهادهای تنظیم مقررات انرژی در کشور با رویکرد تطبیقی». نشریۀ مطالعات حقوق انرژی، دورۀ 3، شمارۀ 2، ص 254- 219.
10. سیف،محمدتقی (1395). حقوقنفتوگازدرایرانونروژ. تهران، انتشارات جنگل.
11. شکوهی، محمدرضا (1397). «پیچیدگی‌های رگولاتوری در صنعت نفت: لزوم تعریف «بخش» و «فرابخش» در اصلاحیۀ قانون اصل 44». خبرگزاری فارس.
12. شمس، عرفان (1394). خودتنظیمی (مبانی و مدل‌ها). تهران، نشر خرسندی.
13. شیروی، عبدالحسین (1393). حقوق نفت و گاز. تهران، نشر میزان.
14. صادقی، محمد؛ باقری، محمود (1394). «ابعاد و آثار حقوقی جدایی بازار از نابازار». فصلنامۀمجلسوراهبرد، شمارۀ 81، ص 244- 213.
15. صادقی، محمد (1393). «تفکیک بازار از نابازار و تأثیر آن بر گسترۀ اعمال حقوق رقابت». پایان‌نامۀکارشناسیارشد حقوقخصوصی، دانشگاه امام صادق (ع).
16. طاهری­فرد، علی؛ شیریجیان، محمد؛ مهرافشان، محمدرضا (1394). «بررسی تطبیقی اساسنامه‌های شرکت ملی نفت ایران در دورۀ زمانی 1333 تا 1356: ارائۀ اصولی برای اساسنامۀ جدید». پژوهش­نامۀ اقتصاد انرژی ایران، شمارۀ 14، ص 152- 123.
17. عبدالهی، ام لیلا فقیه؛ مؤذنی، روح‌الله (1397). «بررسی نهادهای تنظیم‌کنندۀ بازار برق در حقوق ایران و ایالات‌متحده آمریکا»، فصلنامۀپژوهشحقوقعمومی، شمارۀ 58، ص 220- 193.
18. عظیم‌زاده آرانی، محمد (1397). «جایگاه تنظیم‌گر‌ی در فرایند خصوصی‌سازی صنعت گاز؛ مطالعۀ موردی: بازار گاز ایران»، فصلنامۀمطالعاتراهبردیسیاست‌گذاری عمومی، دورۀ 8، شمارۀ 29، ص 247- 225.
19. غفاری، مسعود؛ ایگدر، افسانه (1396). «دولت توسعه‌گرا؛ پیش‌نیاز تحقق حکمرانی خوب».فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، شمارۀ 37، ص 124- 103.
20. فرحناکیان، فرشید (1398). «دادنامۀ ناقص دیوان عدالت اداری دربارۀ تصویب‌نامه قراردادهای نفتی». خبرگزاری فارس.
21. ____ (1397 الف). «تصمیمات قطعی هیأت تجدیدنظر شورای رقابت همچنان نقض‌پذیر است». خبرگزاری فارس.
22. ____ (1397 ب). «عدم صلاحیت هیأت‌وزیران در تصویب اساسنامۀ نهاد تنظیم‌گر بخش برق». خبرگزاری فارس.
23. ____ (1395). «مغایرت‌های قانونی مصوبۀ اصلاحی دولت دربارۀ مدل جدید قراردادهای نفتی». خبرگزاری فارس.
24. فوکویاما، فرانسیس (1396). نظم و زوال سیاسی. ترجمۀ رحمان قهرمان­پور، تهران، انتشارات روزنه.
25. قهرمان­پور، رحمان (1397). «تقدم اصلاح بوروکراسی و حاکمیت قانون بر دموکراسی». مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، شمارۀ مسلسل 16025، ص 30- 1.
27. کثیری، محمدرضا؛ رنجبر، پویان؛ پیله­فروش، میثم (1397). «دربارۀ تشکیل وزارت انرژی: الزامات تشکیل وزارت انرژی». مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، شمارۀ مسلسل 15921، ص 26- 1.
28. گنجی‌آزاد، احسان؛ تبیانیان، امیرحسین؛ عیوضی، اصغر (1397). «بررسی قانون نفت نروژ از منظر نحوۀ واگذاری میادین نفت و گاز». مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، شمارۀ مسلسل 15858، ص 28- 1.
29. مهدی‌زاده، محمدرضا (1392).شرکت‌های ملی نفت به‌سوی فعالیت جهانی و فراملی. تهران، نشر علم.
30. هادی‌فر، داود (1389).نهادهای حقوقی تنظیم مقررات، ساختار و سازوکار اجرایی. تهران، عترت چاپ.
31. هیأت تخصصی اقتصادی- مالی دیوان عدالت اداری (1398). «ابطال بندهای تصویب‌نامۀ شمارۀ ۵۷۲۲2 ت ۵۳۳۶۷ هـ مورخ 16/5/1395 و تصویب‌نامۀ شمارۀ ۵۷۲۲5 ت ۵۳۳۶۷ هـ مورخ 16/5/1395 هیأت‌وزیران». دادنامۀ شمارۀ 36. 9809970906010031 مورخ 23/2/1398.
32. هیأت عمومی دیوان عدالت اداری (1398). «ابطال دستورالعمل شمارۀ 37950. 95. 370 – 20/9/1395 سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان». رأی شمارۀ 504 مورخ 21/3/1398.
33. ____ (1397 الف). «ابطال بند 1 مصوبۀ ٢۶٣ هیأت تنظیم بازار برق ایران». رأی شمارۀ 313 مورخ 18/2/1397.
34. ____ (1397 ب). «ابطال تصمیم‌های ٢٨٢ ـ 2/12/1395 و ٢٩۵ ـ 22/3/1396 شورای رقابت و ابطال تصمیم شمارۀ 19. 96 هـ ت ـ 4/10/1396 هیأت تجدیدنظر شورای رقابت». رأی شمارۀ 2049 و 2047 مورخ 23/11/1397.
35. ____ (1396). «ابطال دویست و شصت و سومین صورت‌جلسۀ مورخ 29/6/1395 شورای رقابت مبنی بر تنظیم بازار محصولات پتروشیمی به‌عنوان کالای انحصاری». رأی شمارۀ ٩٣١ مورخ 21/9/1396.
ب) انگلیسی
A) Books
36. Blackman, Colin; Srivastava, Lara (2011). Telecommunications Regulation Handbook. Tenth Anniversary Edition, Washington, World Bank.
37. Nihoul, P; Charbit, N; Ramundo, E (Eds) (2016). Choice-a New Standard for Competition Law Analysis?. Concurrences Review.
38. Schwartz, David L(2018). Energy Regulation & Markets Review. Seventh Edition, London, the Law Reviews.
B) Articles
39. CATO Institute (2017). Curse or Blessing? How Institutions Determine Success in Resource-Rich Economies”. Policy Analysis, No. 808.
40. Hellwig, Martin (2008). “Competition Policy & Sector-Specific Regulation for Network Industries”. MPI Collective Goods Preprint, No. 29.
41. Montoya, Miguel Angel; Trillas, Francesc (2010). “Independent Regulators: Theory, Evidence & Reform Proposals”. IESE Business School-University of Navarra, 15 (3).
42. Scholten, Miroslava (2011). “Independent, hence unaccountable?”. Review of European Administrative Law, Vol 4, No.1.
C) Documents
43. Chatham House (2007). Report on Good Governance of the National Petroleum Sector.
44. OECD (2012). Recommendation of the Council on Regulatory Policy & Governance.
45. OECD (2005 A). Integrated Checklist on Regulatory Reform.
46. OECD (2005 B). OECD Guiding Principles for Regulatory Quality & Performance.
47. OECD (2001). Restructuring Public Utilities for Competition: Competition & Regulatory Reform.
48. OECD (1993). Glossary of Industrial Organization Economics & Competition Law. The Directorate for Financial, Fiscal & Enterprise Affairs.