بررسی تحلیلی قراردادهای آب‌های مرزی ایران با همسایگان

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه آب و محیط‌زیست، دانشکدۀ عمران، آب و محیط‌زیست، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

2 دانشجوی دکترای مهندسی آب، دانشکدۀ عمران، آب و محیط‌زیست، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

چکیده

قراردادهای آبی بین‌المللی مانند معاهدات، پروتکل‌‌ها و موافقت‌نامه‌‌‌‌های دو یا چندجانبه موجب کاهش احتمال و شدت اختلاف و مناقشه بین کشورهای ذی‌ربط می‌‌شوند. ایران با همسایگان خود در بیشتر رودخانه‌های مرزی فیمابین دارای قراردادهای دوجانبه است از جمله می‌توان به معاهدۀ 1299 با اتحاد جماهیر شوروی سابق دربارۀ رودخانۀ ارس، اترک و سایر رودخانه‌های مشترک با آن کشور، پروتکل 1334 رودخانه‌های ساری‌سو و قره‌سو با ترکیه، معاهدۀ 1351 رودخانۀ هیرمند با افغانستان و قرارداد 1354 با عراق اشاره کرد. در این تحقیق قراردادهای آبی ایران با کشورهای همسایه از نظر پراکندگی زمانی و موضوعی، نحوۀ تقسیم آب، تبادل داده و اطلاعات، ساختارهای سازمانی مشترک و حل و فصل اختلافات بررسی تحلیلی شده‌‌اند. بررسی‌‌ها نشان می‌‌دهند که بیشتر این قراردادها از نظر وجود مفاد مربوط به تبادل داده و اطلاعات، ساختارهای سازمانی مشترک و حل و فصل اختلافات در سطح مطلوبی قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analytical Study of Iran’s Trans-boundary Water Agreements

نویسندگان [English]

  • Jalal Attari 1
  • Fariba Avarideh 2
1 Associate professor, Department of Civil, Water and Environmental Engineering, Shahid Beheshti University
2 Ph.D. Candidate, Department of Civil, Water and Environmental Engineering, Shahid BeheshtiUniversity
چکیده [English]

International water agreements such as treaties, protocols, and bilateral or multilateral agreements lead to reduction of the probability and severity of conflicts among the countries concerned. Iran has signed several bilateral agreements concerning trans-boundary rivers with most of its neighbors such as the 1920 Treaty on the Aras, Atrak and other shared rivers with the former Soviet Union, the 1953 Protocol on Sarisu and Qarasu Rivers with Turkey, the 1973 Treaty on Hirmand River with Afghanistan and the 1975 Agreement on the use of trans-boundary rivers with Iraq. In this paper, Iran's water agreements with neighboring countries are analyzed in terms of time history, subject dispersion, water sharing regime, exchange of data and information, joint institutional framework and dispute settlement. Results show that most of these agreements have the appropriate level of provisions for the exchange of data and information, joint institutional framework and dispute settlement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Trans-boundary watercourses
  • Iran’s trans-boundary water agreements
  • water sharing regimes
  • water agreements subjects
  • exchange of data and information
  • joint institutional framework
  • dispute settlement
الف) فارسی
خلج امیرحسینی، یوسف و نجفی، علیرضا (1390). «مروری بر تاریخچۀ تدوین توافق‌نامه‌های رودخانۀ مرزی هیرمند بین ایران و افغانستان»، همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد: مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی.
دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک وزارت نیرو (1395). «ساختارهای مشترک ایران با کشورهای همسایه در زمینۀ رودخانه‌های مرزی».
سایت دفتر امور حقوقی وزارت نیرو، http://law.moe.gov.ir.
سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، http://rc.majlis.ir/fa/law.
فدایی، سید احمد و چکنگی، علیرضا (1384). «سد دوستی نماد پیوند دو ملت»، نشر شرکت سهامی آب منطقه‌ای خراسان.
نجفی، علیرضا و وطن‌فدا، جبار (1391). «ارتقای مدیریت آب‌های فرامرزی، راه پیش‌رو در خاورمیانه، نمونۀ موردی: آب‌‌های فرامرزی ایران و همسایگان»، فصل‌نامۀ بین‌المللی ژئوپلیتیک، سال هشتم، شمارۀ چهارم، 135-155.
معاونت حقوقی و امور مجلس شورای اسلامی، http://hvm.ir.
ممتاز، جمشید (1382). «نظام حقوقی منابع آب و آبراه‌های بین‌المللی خاورمیانه»، مجلۀ حقوقی، شمارۀ 18-19.
وزارت امور خارجه (1349). «مجموعۀ معاهدات دوجانبۀ معتبر دولت شاهنشاهی ایران تا سال 1349»، جلد اول، انتشارات وزارت امور خارجه.
ستاره، جلال (1392). «جغرافیای سیاسی مرزهای ایران»، نشر دفتر تحقیقات کاربردی فرماندهی مرزبانی ناجا.
محمدعلیپور، فریده (1386). «گزارش مطالعات حقوق بین‌الملل»، طرح جامع سیروان، شرکت توسعۀ منابع آب و نیروی ایران.
ب) انگلیسی

Gerlak, A. K., Lautze, J. & Giordarno, M. (2011). "Water resources data and information exchange in transboundary water treaties", International Environmental Agreements Politics, Law and Economics,11(2), 179–199.

Giordano, M., Drieschova, A., Duncan J.A., Sayama, Y., De Stefano, L., Wolf, A.T. (2013). "A review of the evolution and state of transboundary freshwater treaties", International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics, 13(2), DOI:10.1007/s10784-013-921.

Wolf, A.T., Stahl, K. & Macomber, M.F. (2003). "Conflict and cooperation within international river basins: the importance of institutional capacity", Water Resources Update, 125, 31-40.

Wolf, A.T. (1999). "Criteria for equitable allocations: The heart of international water conflict", Natural Resources Forum,Vol. 23, 3-30.