نظریة استیفای حقوق عامه در انفال و ثروت‌های عمومی در بخش نفت‌وگاز

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حقوق عمومی ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران.

2 گروه حقوق بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران.

3 گروه حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران.

10.22059/jrels.2023.354450.521

چکیده

نفت به عنوان یک کالای اقتصادی و استراتژیک از گذشته تا کنون نقش مؤثر و تعیین‌کننده‌ای در سرنوشت سیاسی و اقتصادی کشور و مردم داشته و از این جهت که این منابع متعلق به مردم است و از سوی دیگر ادارة صنعت نفت توسط آحاد مردم امکان‌پذیر نیست، اختیار ادارة آن به موجب قانون به دولت سپرده شده تا بر طبق مصالح عامه نسبت به آن عمل نماید. برای تحقق این امر رعایت اصول و الزاماتی ضروری است که نظریة استیفای حقوق عامه در انفال و ثروت‌های عمومی در بخش نفت و گاز سعی دارد با اثبات حق مالکیت مردم، لزوم و نحوة تحقق این حقوق و موانع تحقق آن را تبیین کند. در این راستا مدیریت اکتشاف، تولید بهینه، نحوه و مقدار عرضه، درآمدهای حاصل از صادرات و نحوة هزینه‌کرد آن از اهمیت خاصی برخوردار است. از عوامل مثبت و تأثیرگذار جهت تحقق حقوق عامه می‌توان به نقش کلیدی دولت در پیاده‌سازی نظام حکمرانی خوب و تنظیم‌گری در جهت احیاء و صیانت از این حقوق و نقش مؤثر و متقابل مردم در این خصوص و از عوامل منفی به ضعف قوانین و ناکارآمدی مدیریتی مسئولان اشاره کرد. سؤالات اصلی مطرح در این مقاله عبارتند از: عملکرد مسئولان جهت تحقق حقوق مردم در منابع طبیعی نفت و گاز چگونه است؟ آیا اقدامات عملی و عزم جدی برای حل مشکلات موجود در صنعت نفت و رفع موانع تحقق حقوق مردم در منابع طبیعی نفت و گاز وجود دارد؟ ارزیابی عملکرد مسئولان و قوانین به شکل توصیفی و تحلیلی در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Theory of Enforcement of Public Rights in Anfal and Public Wealth in the Oil and Gas Sector

نویسندگان [English]

  • alireza mohammadi 1
  • Mohammad Saber Rad 2
  • Ehsan Agha Mohammadaghaee 3
1 Department of Public law, North Tehran Branch, Islamic Azad University,Tehran, Iran.
2 Department of International Law, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Department of Public Law, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Oil, as an economic and strategic commodity, has played an effective and decisive role in the political and economic destiny of the country and its people since the past and because these resources belong to the people, and on the other hand, its management is the responsibility of the government according to the law, entrusted to act according to the interests the people. In order to realize this, it is necessary to comply with the principles and requirements that the theory of enforcement to public rights in Anfal and public wealth in oil and gas sector tries to explain the necessity and manner of realizing these rights and the obstacles to their realization by respecting the property rights of the people. In the regard, the management of exploration, optimal production, the manner and quantity of supply, the income from exports and the manner of spending it are of particular importance. One of the positive and influential factors for the realization of public rights is the key role of the government in implementing good governance and regulation in order to restore and protect these rights, and the effective and reciprocal role of the people in this regard, and the negative factors are the weakness of laws and inefficiency, Management officials pointed out. The main questions raised in this article are: What is the performance of the responsible party to realize peoples, rights in oil and gas natural resources? Are there practical measures and serious determination to solve the problems in the industry and remove the obstacles to the realization of peoples right in natural resources of oil and gas? The evaluation of the performance of officials and law in a descriptive and analytical way has been examined in this article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anfal
  • Public ownership
  • Public rights
  • Good governance
  • Overseeing government actions

مراجع

  1. منابع

    الف) فارسی

    1. اسلامی، رضا (۱۳۹۷). آیا حقوق بشر؟. چاپ دوم، تهران، انتشارات مجد.
    2. امامی میبدی، علی؛ جواد کاشانی؛ قهرمان عبدلی؛ عاطفه تکلیف؛ پریسا فتوحی مظفریان (۱۳۹۸). «بررسی امکان همکاری با همسایگان جهت یکپارچه‌سازی میادین مشترک نفتی: با نگاهی به کشور عراق». فصلنامة مطالعات اقتصاد انرژی، شمارة ۶۰، ص۵۰-۲۴. در:  https://iiesj.ir/article-1-1020-fa.html   (25 خرداد 1398)
    3. امین‌زاده، الهام؛ علی نیک‌بخش (۱۳۹۴). «مطالعة تطبیقی حق دولت‌ها بر مالکیت و حاکمیت منابع نفت‌وگاز». مطالعات حقوق انرژی، شمارة ۱، ص۱۶-۱. DOI:10.22059/JRELS.2015.54549
    4. امینی، فیروزه؛ صابر فتاحی؛ لیدا سلیمان‌پور؛ پانته‌آ قائمی؛ مهتاب شفیع‌زاده؛ محمدعلی توان‌پور؛ مصطفی گودرزی‌راد (۱۴۰۱). ترازنامة انرژی ۱۳۹۹. تهران، وزارت نیرو، دفتر برنامه‌ریزی و اقتصاد کلان برق و انرژی. در: https://isn.moe.gov.ir
    5. اعتمادآنلاین. «۴/۴ میلیارد یورو فروش نفت در اختیار اشخاص حقیقی». کدخبر ۵۸۲۳۸۰. در: https://www.etemadonline.com  (23 آبان 1401)
    1. اقتصادآنلاین. «گفتگو با شمس اردکانی، عدم سرمایه‌گذاری در میادین نفتی یک جرم اقتصادی است». در: https://www.eghtesadonline.com (7 آذر 1401)
    1. امامیان، سید محمدصادق؛ امیراحمد ذوالفقاری؛ احسان محمدزاده؛ مرتضی زمانیان (۱۳۹۷). «نظام ملی تنظیم‌گری: 1. مفهوم تنظیم‌گری و ارتباط آن با نظام حکمرانی». معاونت پژوهش‌های اقتصادی دفتر مطالعات اقتصادی بخش عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارة ۱۵۹۴۰، ص۵۲-۱. در: https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1067009   ( 9 مرداد 1397)
    2. بهمئی، محمدعلی (۱۳۹۷). «مالکیت عمومی بر منابع نفتی و تأثیر آن بر انتخاب الگوی قراردادی در حوزة بالادستی صنعت نفت‌وگاز». مطالعات حقوق انرژی، دورة چهارم، شمارة ۱، ص۳۶-۱. DOI:10.22059/JRELS.2018.251951.186
    3. بهبودی، داود؛ محمدعلی متفکر آزاد؛ پرویز محمدزاده؛ سیدکمال صادقی؛ سیاب ممی‌پور (۱۳۹۱). «صندوق توسعة ملی یا توزیع مستقیم درآمدهای نفتی». فصلنامة مجلس و راهبرد، شمارة ۷۱، ص۸۴-۳۹. در: http://ensani.ir/fa/article/426972 (18 بهمن 1391)
    4. پیله‌فروش، میثم؛ حسین افشین؛ علی اصغر اژدری؛ فریدون اسعدی؛  ایرج مهرآزما؛ محمد عظیم‌زاده (۱۳۹۸). «نظام تنظیم‌گری صنعت نفت‌وگاز ایران: 1. ضرورت تنظیم‌گری». معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارة ۱۶۷۸۴، ص۲۰-۱. در:    (17 اسفند 1399) https://rc.majlis.ir
    5. حبیبی، محمدحسن؛ مجید نجارزاده هنجنی (۱۳۸۸). «ملاک تمییز انفال و نسبت آن با سایر عناوین مالکیت عمومی». مجلة حقوق خصوصی، شمارة ۱۵، ص۷۶-۵۵. در: https://jolt.ut.ac.ir/article_24057.html   (اسفند 1388)
    1. خواجوی، علی (۱۳۹۴). «تبیین وظایف و کارکردهای تنظیم‌گری در حوزة نفت‌وگاز و مطالعة تجارب کشورهای منتخب». ماهنامة اکتشاف و تولید نفت‌وگاز، شمارة ۱۳۰، ص۲۹-۲۱. در:

    file:///C:/Users/alikheiri/Downloads/ekteshaf-v1394n130p21-fa.pdf (2 اسفند 1394)  

    1. خدابنده جهرمی، مریم؛ بابک روشن‌فر؛ امیرحسین هوشمند؛ سیدصادق ضرغامی؛ طاهر خرم‌روز (۱۴۰۱). ترازنامة هیدروکربوری کشور سال ۱۳۹۹. مؤسسة مطالعات بین‌المللی انرژی.
    2. رحمت‌الهی، حسین؛ احسان آقامحمدآقایی (۱۳۹۹). نگاهی نو به مبانی حقوق عمومی. تهران، شرکت سهامی انتشار.
    3. زارعی، محمدحسین (۱۳۸۳). «حکمرانی خوب، حاکمیت و حکومت ایران». فصلنامة تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، شمارة ۴۰، ص۲۰۲-۱۵۵. در: https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56452.html (14 دی 1383)
    1. زارعی، محمدحسین؛ محمد حسنوند؛ مرضیه سلمانی سیبنی (۱۳۹۶). «مفهوم حکمرانی تنظیمی». فصلنامة جستارهای عمومی، شمارة اول، ص۱۴۷-۱۲۴. در: http://ensani.ir/fa/article/373844 (تابستان 1396)
    2. سایت انتخاب. «فروش نفت به اشخاص قانونی شد». کدخبر ۷۰۳۰۴۰. در: https://www.entekhab.ir (22 آبان 1401)
    3. 18. شبکة اطلاع‌رسانی شانا. «پایان غفلت صنعت نفت از موضوع ازدیاد برداشت». کدخبر ۴۶۴۲۲۲. در: https://www.shana.ir (26 آبان 1401)
    1. شبکة اطلاع‌رسانی شانا. «جمع‌آوری گازهای همراه ۲۱ مشعل میدان‌های شرق کارون تا پایان ۱۴۰۲». کدخبر ۶۳۰۲۷۰. در: https://www.shana.ir (22 شهریور 1402)
    2. شیروی، عبدالحسین (۱۳۹۷). حقوق نفت‌وگاز. چاپ چهارم، تهران، نشر میزان.
    3. صالح‌احمدی، سعید (۱۴۰۰). قانون اساسی جمهوری‌اسلامی‌ایران در نظم حقوقی کنونی. تهران، کتاب آوا.
    4. صدیقی، علیرضا (۱۴۰۲). «بررسی لایحة برنامه هفتم توسعه (65): صندوق توسعة ملی و مدیریت بهینة درآمدهای نفتی». دفتر مطالعات بخش انرژی، مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارة ۱۹۱۶۰، ص۲۳-۱. در: https://rc.majlis.ir (9 مرداد 1402)
    5. طیبی، سبحان (۱۳۹۵). رهیافت‌های نوین در پرتو حقوق بین‌الملل محیط‌زیست.تهران، انتشارات خرسندی.
    6. قوام، عبدالعلی (۱۳۹۳). کاربرد نظریه‌های روابط بین‌الملل. تهران، انتشارات دنیای اقتصاد.
    7. کاشانی، جواد (۱۳۸۹). منابع نفت‌وگاز مشترک از منظر حقوق بین‌الملل. تهران، شهر دانش.
    8. کریمی، مجتبی؛ احمد اسدزاده (۱۳۹۴). نگاهی ‌نو به فرایند حکمرانی خوب در صنعت نفت. تهران، پژوهشگاه صنعت نفت.
    9. گرجی ازندریانی، علی‌اکبر (۱۳۹۴). در تکاپوی حقوق اساسی. چاپ سوم، تهران، انتشارات جنگل.
    10. ___ (۱۳۹۶). مبانی حقوق عمومی. چاپ ششم، تهران، انتشارات جنگل.
    11. گزارش بانک جهانی (مرداد و شهریور۱۴۰۱). «۴/۱۷ میلیارد مترمکعب گاز سال گذشته در ایران هدر رفت». ماهنامة گستره انرژی، شمارة ۱۴۴، ص۶.
    12. موحد، محمدعلی (۱۳۵۷). نفت و مسائل حقوقی آن. چاپ سوم، تهران، انتشارات خوارزمی.
    13. مؤمنی‌پور، الهام (۱۳۹۵). نفت: علت یا معلول. تهران، انتشارات خرسندی.
    14. مقدری، مهدی (۱۴۰۰). حکمرانی خوب و توسعه؛ دیدگاه و یافته‌های دانیل کافمن. تهران، نشر نگاه معاصر.
    15. محمدی، علیرضا (۱۳۸۹). «نقد یک قانون: قانون نفت؛ قانونی که اجرا نشد». ماهنامة گستره انرژی، شمارة ۲۱، ص۲۴-۲۲.
    16. متین، مهدخت؛ علی صابری (۱۴۰۰). «بررسی عملکرد دولت دوازدهم در صنعت نفت‌وگاز». معاونت مطالعات امور تولیدی مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارة ۱۷۸۰۶، ص۴۷-۱. در: https://rc.majlis.ir (22 مهر 1400)
    17. محمودی، وحید؛ حسین عبده تبریزی؛ سعید شیرکوند؛ رضا قهرمانی (۱۳۹۸). «الگوی حکمرانی و تخصیص منابع در صندوق توسعة ملی ایران». فصلنامة اقتصاد مالی، شمارة ۴۹، ص۱۰۰-۴۷.

      در:http://ensani.ir/fa/article/482937 (زمستان 1398)

    1. موسی‌زاده، ابراهیم؛ نسیم برخی (۱۳۹۸). «بررسی تطبیقی مالکیت معادن نفت‌وگاز در ایران و کشورهای حوزة نفتا». مطالعات حقوق انرژی، دورة ششم، شمارة اول، ص۲۳۰-۲۱۵.   DOI:10.22059/JRELS.2020.252271.184
    1. نفت‌آنلاین. «ورود سازمان بازرسی به دو قرارداد در یک شرکت نفتی و یک پالایشگاه». کدخبر ۲۹۰۳۷. در:http://www.naftonline.ir  (12 مهر 1402)
    1. وکیل، امیرساعد؛ پوریا عسکری (۱۳۸۸). قانون اساسی در نظم حقوقی کنونی. چاپ سوم، تهران، انتشارات مجد.
    2. هاشمی، سیدمحمد (۱۳۹۷). حقوق بشر و آزادی‌های اساسی. چاپ چهارم، تهران، نشر میزان.
    3. یاراحمدی، علی؛ مهدخت متین؛ مرتضی نیکخواه‌نسب (۱۴۰۲). «مسائل راهبردی بخش انرژی در برنامة هفتم توسعه (۹): کاهش گازهای مشعل». دفتر مطالعات انرژی صنعت و معدن، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شمارة ۱۹۲۸۸، ص۳۹-۱. در: https://rc.majlis.ir (29 شهریور 1402)

    ب) خارجی

    41. Better Governance for Development in the Middle East and North Africa (2003). The International Bank for Reconstruction and Development/ the World Bank, Washington, DC 20433.

       https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/15077 (Accessed September 2003).

    42. Kaufmann, D (2010). The Wordwide Governanc Indicators: Methodology and Analytical Issues, World Bank press, pp1-31.

    https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/3913/WPS5430.pdf?seque%09nce=1&isAllowed=y (Accessed September 2010).

    43. Graham, J; Amos B; Plumptre, T (2003). “Principles for Good Governance in the 21st century”. Institute On Governance, canada, pp1-50.

    https://www.files.ethz.ch/isn/122197/pa_governance2.pdf (Accessed 30 June 2003).

     

مطالعات حقوق انرژی
دوره 9، شماره 1
مرداد 1402
صفحه 223-243

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار